- Κάβειροι
- Συλλογική ονομασία ομάδας αρχαιοελληνικών θεοτήτων. Η προέλευσή τους και η ετυμολογία της ονομασίας τους είναι αβέβαιη. Μάλλον πρόκειται για θεότητες ανατολικής προέλευσης των οποίων η ονομασία προέρχεται ίσως από το σημιτικό Kabirim (= ισχυροί, μεγάλοι). Οι Κ. ήταν χθόνιοι δαίμονες που σχετίζονταν με τη φωτιά, την κατεργασία των μετάλλων και την ευφορία της γης, ενώ προστάτευαν και τους ναυτιλλομένους.
Συχνά ταυτίζονταν με τους Κορύβαντες, τους Διόσκουρους και άλλες θεότητες του ελληνικού πανθέου (Δήμητρα, Περσεφόνη, Άδη, Ερμή, Δία, Ήρα). Σύμφωνα με την πιο διαδεδομένη παράδοση, πατέρας τους ήταν ο Ήφαιστος και μητέρα τους η κόρη του Πρωτέα, Καβειρώ. Η λατρεία τους, μυστηριακής φύσης, ήταν διαδεδομένη κυρίως στα νησιά του βορείου Αιγαίου (Λήμνο, Ίμβρο, Σαμοθράκη), στη Βοιωτία αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και της Μικράς Ασίας (Μίλητος, Έφεσος).
Οι χαρακτήρες των Κ. και ο αριθμός τους ποίκιλλαν κατά τόπους: στη Μακεδονία και στη Λήμνο λατρευόταν μια τριάδα, στη Θήβα ένα ζεύγος αρσενικών θεών (ο Κάβειρος και ο Παις, τους οποίους ο Απολλώνιος ο Ρόδιος αναφέρει ως Δία και Διόνυσο) μαζί με τη Μεγάλη Θεά· στη Σαμοθράκη τέσσερις: η ή ο Αξίερος, η Αξιόκερσα, ο Αξιόκερσος (η Δήμητρα, η Περσεφόνη και ο Πλούτων-Άδης, αντίστοιχα) και ένας τέταρτος δευτερεύων θεός (ο Καδμίλος ή Κασμίλος), τον οποίο ορισμένοι ταυτίζουν με τον χθόνιο ιθυφαλλικό Ερμή.
Ο σπουδαιότερος τόπος λατρείας των K. ήταν η Σαμοθράκη. Όμως, οι τοπικές επιγραφές δεν τους αναφέρουν ως K., αλλά με τη γενική ονομασία Μεγάλοι Θεοί. Στο νησί αυτό οι Κ. λατρεύονταν από τους προελληνικούς χρόνους, όπως αποδεικνύουν τα ευρήματα των ανασκαφών, η επιβίωση μιας μη ελληνικής λειτουργικής γλώσσας και τελετουργικά έθιμα, όπως η εξομολόγηση των αμαρτιών, που δεν έχουν το ανάλογό τους στην αρχαία ελληνική θρησκεία. Όμως, η μεγαλύτερη διάδοση των καβειρίων μυστηρίων της Σαμοθράκης άρχισε από τον 3o αι. π.Χ., οπότε η μακεδονική πολιτική τα ευνόησε, για να επισκιάσουν τα Ελευσίνια μυστήρια. Ιερά των Κ. είχαν δημιουργηθεί στη Σαμοθράκη και στη Θήβα, όπου, εκτός από τον ναό, υπήρχε και μικρό θέατρο για τους μυημένους, στην ορχήστρα του οποίου διαδραματίζονταν μυστηριακές τελετές.
* * *Κάβειροι, οἱ (Α)1. μυστηριώδεις δευτερεύουσες θεότητες που λατρεύονταν από τους Πελασγούς στη Λήμνο, στη Σαμοθράκη, στη Μίλητο και στη Βοιωτία («ὅστις δὲ τὰ Καβείρων ὄργια μεμύηται», Ηρόδ.)2. τίτλος δράματος τού Αισχύλου.[ΕΤΥΜΟΛ. Άγνωστης ετυμολ. Πιθ. λ. μικρασιατικής προελεύσεως. Η σύνδεση τής λ. με αρχ. ινδ. Kubera- «κύριος τών πνευμάτων τού σκότους» είναι αβέβαιη.ΠΑΡ. αρχ. καβειραίος, Καβειρίδες, καβειρικός, καβείριος, Καβειρώ].
Dictionary of Greek. 2013.